Lịch sử Quân đội nhân dân Lào

Bài 1: Về nơi tuyên bố thành lập Đại đội Latxavong

“Khu di tích Đại đội Latxavong thời 25 chiến sĩ” nằm ở vùng Phiengxa, huyện Xiengkhor, tỉnh Houaphan, giữa bốn bề là rừng núi. Nơi đây ghi dấu Chủ tịch Kaysone Phomvihane trong những ngày đầu tuyên bố thành lập đại đội cùng những chiến công còn mãi của cán bộ, chiến sĩ đại đội anh hùng…

Ông Phutkeo Vongmisay giới thiệu về “Khu di tích Đại đội Latxavong thời 25 chiến sĩ”.

Vang một lời thề

Từ thị xã Xam Neua, tỉnh Houaphan ngược Quốc lộ 6 gần 100km, chúng tôi đến huyện Xiengkhor. Tiếp tục cơ động hơn 30km đường đất thì đến vùng Phiengxa-nơi có “Khu di tích Đại đội Latxavong thời 25 chiến sĩ”. Khu di tích nằm giữa bốn bề núi non hiểm trở, cây rừng phủ xanh bóng. Nổi bật trong khu di tích là tượng Chủ tịch Kaysone Phomvihane cùng 25 chiến sĩ giơ tay thề trong ngày tuyên bố thành lập đại đội, ngày 20-1-1949. Trong khuôn viên khu di tích còn có các hạng mục, như: Nhà bảo tàng, nhà thắp hương tưởng niệm, nhà nghỉ chân…

Ông Phutkeo Vongmisay, 50 tuổi, ở bản Keolom, vùng Phiengxa, là bảo vệ khu di tích. Ngày nhỏ, ông Phutkeo Vongmisay thường được ông ngoại, vốn làm du kích và từng có thời gian trực tiếp bảo vệ Chủ tịch Kaysone Phomvihane thời kỳ đầu cách mạng, kể cho nghe về lịch sử kháng chiến của vùng. Bởi vậy, ông Phutkeo Vongmisay nắm rất rõ và giới thiệu cho chúng tôi khá rành mạch về khu di tích thiêng liêng, ý nghĩa này. “Đây là tảng đá-nơi Chủ tịch Kaysone Phomvihane đứng để tuyên bố thành lập đại đội. Còn kia là tảng đá lớn hơn, Chủ tịch thường lên đó để cùng các chiến sĩ đại đội thề quyết thắng quân thù trước khi ra trận. Chủ tịch Kaysone Phomvihane chọn đứng trên tảng đá to để lời thề vang xa, nhằm khích lệ tinh thần các chiến sĩ”, ông Phutkeo Vongmisay cho biết.

Sau khi tuyên bố thành lập, để tránh tai mắt của giặc, các chiến sĩ Đại đội Latxavong phải ẩn náu, hoạt động trong hệ thống các hang động xung quanh khu vực. Hiện nay, những hang động này vẫn được bảo tồn gần như nguyên trạng. Đến đây, du khách dường như còn thấy bóng dáng Chủ tịch Kaysone Phomvihane trong “hang Chủ tịch”; các chiến sĩ của đại đội trong “hang bộ đội”, “hang vũ khí”, “hang nghỉ trưa”, “hang bếp”, “hang tắm”…

Theo Trung tá Somchay Chanthavong, Phó tổng biên tập Báo QĐND Lào, công trình “Khu di tích Đại đội Latxavong thời 25 chiến sĩ” được khởi công xây dựng năm 2015 để ghi nhớ truyền thống anh hùng của đại đội. Đây là một trong những điểm du lịch lịch sử quan trọng của Lào và là nơi để thế hệ trẻ học tập, noi gương tinh thần yêu nước, chiến đấu anh dũng của các chiến sĩ Đại đội Latxavong.

Quân giặc khiếp sợ

Ngược dòng lịch sử, ngày 20-1-1949, Đại hội nhân dân các bộ tộc Lào diễn ra ở vùng Phiengxa, huyện Xiengkhor, tỉnh Houaphan, với sự tham dự của các đại biểu gồm cán bộ cơ sở, bộ đội, một số trưởng tộc có tinh thần yêu nước và đại biểu của 17 bản trong khu căn cứ kháng chiến. Tại đây, Chủ tịch Kaysone Phomvihane đã tuyên bố thành lập Đại đội Latxavong gồm 25 chiến sĩ, do đồng chí Phaphet Xavong làm Chỉ huy trưởng quân sự, đồng chí Sixavat Keobumphan làm Chỉ huy trưởng chính trị. Cùng ngày, được sự chỉ đạo của chi bộ Đảng Cộng sản Đông Dương tại Lào, đại hội đã lấy Đại đội Latxavong làm cơ sở để tuyên bố thành lập Quân đội Lào Itxala, do Chủ tịch Kaysone Phomvihane làm tư lệnh. Sau đó, các đại đội độc lập khác, như: Đại đội Saychac Kaphat, Sayxet Thathilat, Patchay và Phangum đã được sáp nhập vào Quân đội Lào Itxala. Trải qua quá trình xây dựng, chiến đấu, Quân đội Lào Itxala ngày càng lớn mạnh và có nhiều tên gọi khác nhau: Quân đội Pathet Lào; năm 1967 đổi tên thành Quân đội giải phóng nhân dân Lào và từ năm 1982 đến nay có tên là QĐND Lào.

Lúc mới thành lập, cả Đại đội Latxavong chỉ có 3 khẩu súng trường và 9 khẩu súng tự chế. Đại đội vừa chiến đấu, vừa làm công tác dân vận xây dựng khu căn cứ phía bắc tỉnh Houaphan. Sự ra đời của đại đội đã làm cho giặc hoảng sợ. Trước năm 1949, cả tỉnh Houaphan chỉ có một đại đội lính Pháp nhưng sau đó đã tăng lên 2 tiểu đoàn và 6 đại đội lính ngụy để đối phó với Đại đội Latxavong.

Mùa khô 1949-1950, Đại đội Latxavong tấn công đại đội lính dù và lính đánh thuê ở huyện Xiengkhor, tiêu diệt 9 tên, làm bị thương 12 tên. Chỉ trong một thời gian ngắn sau đó, đại đội đã phá được kho vũ khí, doanh trại của địch và tiêu diệt thêm 12 tên giặc ở Soppon, Sophao và Mường Et; 32 thanh niên bị bắt đi lính cho giặc đã quay trở lại bổ sung vào Đại đội Latxavong cùng 32 khẩu súng, huyện Xiengkhor được giải phóng hoàn toàn…

Những thắng lợi của Đại đội Latxavong đã làm cho nhân dân tin tưởng, cùng sát cánh với đại đội đánh giặc giành thắng lợi. Tên tuổi của đại đội ngày càng vang xa và càng làm cho quân giặc khiếp sợ…