Nông sản Việt: Ai “làm” thương hiệu

Điệp khúc “được mùa – mất giá”

Hiện trên địa bàn huyện Thanh Hà có 5110 ha trồng vải thiều, 4910 ha cho thu hoạch ổn định, với sản lượng hàng năm là 30.000 tấn, mang về 25% thu nhập cho người dân trong vùng. Thực tế, người trồng vải vẫn phải chịu nhiều “thua thiệt” và phần lớn vẫn tự mình tìm đầu ra cho quả vải. Bởi vậy, mà điệp khúc “rớt giá” năm nào cũng ám ảnh họ. Có mùa quả vải tươi chỉ bán được 3.000 đồng/kg.

Ông Nguyễn Ngọc Loãn - Phó chủ tịch UBND huyện Thanh Hà, Hải Dương cho biết, trong nhiều năm chính quyền và người trồng vải vẫn “loay hoay” với bài toán tìm đầu ra cho sản phẩm. Đặc trưng của quả vải là chỉ bảo quản được trong thời gian ngắn, nhưng lại có quá ít các DN trong nước thu mua nên chính quyền phải để cho thương lái Trung Quốc vào mua để người nông dân thu hồi vốn.

Câu chuyện đó cũng là tình cảnh chung của nhiều loại nông sản nổi tiếng của Việt Nam (VN).

Là nước nông nghiệp với nhiều loại nông sản có giá trị, trong đó có những sản phẩm xuất khẩu đứng vị trí nhất nhì thế giới như cà phê, hồ tiêu, chè,… nhưng nông sản VN vẫn chưa xây đựng được thương hiệu cho riêng mình. Theo Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học & Công nghệ, Việt Nam hiện có khoảng 800 sản phẩm nông sản nổi tiếng ở hầu khắp các địa phương. Thế nhưng, đến nay chỉ có 59 nhãn hiệu tập thể, 12 nhãn hiệu chứng nhận, 24 chỉ dẫn địa lý được đăng ký bảo hộ cho các sản phẩm nổi tiếng và 53 sản phẩm được hỗ trợ xây dựng nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý.

Chưa coi chuyện xây dựng thương hiệu là quan trọng

Các chuyên gia cho rằng, do chưa nhận thức được tầm quan trọng và giá trị thương hiệu của sản phẩm nên người nông dân, thậm chí nhiều doanh nghiệp (DN) vẫn chưa “mặn mà” với việc xây dựng thương hiệu, đăng ký bảo hộ về chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu cho sản phẩm của mình.

Tuy nhiên, một vấn đề đặt ra là phần lớn các sản phẩm nông sản của VN đều do người nông dân làm ra. Với trình độ hiểu biết còn hạn chế, không biết cách khai thác và tiếp cận thông tin và những quy định về luật pháp; người nông dân sẽ đối mặt với nhiều thách thức lớn nếu họ phải tự mình xây dựng thương hiệu.

Ông Lê Thanh Bình - Bí thư Huyện ủy Thanh Hà cho biết, mặc dù đã thành lập Hiệp hội sản xuất và tiêu thụ vải thiều Thanh Hà nhưng người trồng vải vẫn không quan tâm tham gia. Dù đã thành lập được 4 năm, Hiệp hội mới chỉ thu hút được 350 hội viên ở 9 xã tham gia. Vì thế, dù quả vải Thanh Hà đã được chứng nhận về chỉ dẫn địa lý nhưng người trồng vải vẫn chưa biết tận dụng nó để tạo ra sự phân biệt và nâng cao giá trị cho sản phẩm. Trong khi đó, vẫn có không ít  DN vẫn mặc nhiên sử dụng nhãn hiệu chung và “ỷ” lại việc bảo hộ chỉ dẫn địa lý, đăng ký nhãn hiệu hàng hóa cho nhà nước.

Một câu hỏi được đặt ra, ai sẽ làm thương hiệu cho nông sản Việt? Chắc chắn rằng, trách nhiệm sẽ không phải chỉ riêng những người nông dân hay mà vấn đề lớn này cần được tổ chức một cách bài bản với sự định hướng và trợ giúp của các Hiệp hội ngành hàng, các cơ quan nhà nước cùng với các DN để thương hiệu nông sản VN thực sự định vị được chỗ đứng trên thị trường.

Ông Đỗ Gia Phan, Ủy viên thường vụ Hội tiêu chuẩn và bảo vệ người tiêu dùng

VN xuất khẩu nông sản nhất nhì thế giới, nhưng hiện chỉ có hơn 10% số nông sản được đăng ký nhãn hiệu ở trong nước, đăng ký nhãn hiệu ra nước ngoài càng ít ỏi. Trong khi, tình trạng xâm phạm sở hữu trí tuệ rất đáng báo động. Việc lấy lại thương hiệu không đơn giản, đấu tranh phức tạp, tốn kém, khiến niềm tin của người tiêu dùng về nhãn hiệu đó giảm dần. Để bảo vệ thương hiệu thì trước hết phải đẩy mạnh tuyên truyền phổ biến kiến thức về sở hữu trí tuệ cho nông dân, DN. Các cơ quan chức năng địa phương cần quan tâm, giúp nông dân tổ chức lại đăng ký. Làm thế nào để nhãn hiệu ấy có uy tín, giữ vững chất lượng sản phẩm hàng hóa, cần tổ chức lại hệ thống thu mua, phân phối hợp lý, tránh bị tư thương ép giá. Nhà khoa học nên giúp nông dân kéo dài thời gian bảo quản nông sản, cũng là để bảo vệ chất lượng và tăng uy tín cho sản phẩm. Nhà nước phải đẩy mạnh công tác chống hàng giả, hàng nhái để tránh làm ảnh hưởng đến thương hiệu.

Ông Nguyễn Văn Bảy, Cục Sở hữu trí tuệ

Cần phải thừa nhận rằng, đối với thương hiệu nông sản nổi tiếng, chúng ta mới đặt nền móng ban đầu, mới đăng ký chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu tập thể cho các sản phẩm này. Việc xây dựng và phát triển thương hiệu thực chất chưa làm được nhiều. Thực tế cho thấy, cần phải đẩy mạnh các hoạt động quản lý và phát triển thương hiệu nông sản nổi tiếng là các sản phẩm xuất khẩu chủ lực như: cà phê, gạo, hạt tiêu, điều, chè… và những sản phẩm nổi tiếng khác. Tuy nhiên, việc đăng ký nhãn hiệu không nên mang tính chất phong trào, mà phải đăng ký theo thị trường mục tiêu. Cộng đồng DN tham gia sản xuất, kinh doanh cùng loại nông sản phải chủ động xác định thị trường truyền thống và tiềm năng kinh tế của mình để có thể làm cơ sở để cùng nhau tiến hành thủ tục đăng ký bảo hộ nhãn hiệu. Và chỉ nên đăng ký nhãn hiệu ở những thị trường nào mà sản phẩm ấy có thể kinh doanh, thương mại được. Nếu không có định hướng rõ ràng, sẽ dẫn đến nhãn hiệu được đăng ký tràn lan ở khắp nơi trên thế giới, nhưng rồi để đó chẳng đem lại lợi nhuận gì.

Ông Nghiêm Quốc Bảo, Phó chủ tịch thường trực kiêm Tổng thư ký Hội Sở hữu trí tuệ VN

Bảo vệ một thương hiệu do một DN sở hữu và tạo dựng đã khó, thương hiệu nông sản nổi tiếng - thường là của cộng đồng nhiều DN, nhiều nông dân thì việc xây dựng và bảo vệ nó còn khó hơn nhiều. Với thương hiệu là tài sản của chung nhiều người, nhiều DN thì khó tránh khỏi tâm lý “cha chung không ai khóc”. Nhiều người dân vẫn ỷ lại, cho rằng việc đăng ký và bảo vệ sở hữu trí tuệ là việc của nhà nước chứ không liên quan đến họ. Tâm lý tôi chỉ sử dụng, tôi không quan tâm đến bảo vệ thương hiệu chung vẫn còn khá phổ biến, dẫn đến thiếu sự đoàn kết trong việc bảo vệ chỉ dẫn địa lý, không có tiếng nói chung. Nhiều tài sản trí tuệ mặc dù thuộc sở hữu nhà nước, nhưng thực ra lợi nhuận kinh doanh thương hiệu đó lại thuộc về nông dân, việc khai thác sử dụng như thế nào chính là ở bà con nông dân ở vùng miền đó. Chủ thể khai thác và sử dụng chỉ dẫn địa lý vẫn là nhân tố quan trọng nhất trong việc xây dựng và bảo vệ thương hiệu, nếu nhà nước bỏ tiền để đăng ký nhãn hiệu cho nông dân thì không phù hợp chút nào. DN, tổ chức tập thể, nông dân tham gia sử dụng chỉ dẫn địa lý phải chủ động tham gia vào việc xây dựng thương hiệu chung. Các hiệp hội ngành hàng đóng vai trò là đại diện tập thể cho nông dân, DN cùng kinh doanh sản phẩm đó cần phải dành nguồn kinh phí xứng đáng cho hoạt động bảo vệ sở hữu trí tuệ.