Về làng Sinh Dược xem tích chữa bệnh cho Vua 'hóa hổ' bằng... cỏ dại

Trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử, từ năm 2014, HTX Sinh Dược đã nỗ lực gây dựng lại những tri thức thảo dược cổ truyền và các nghề thủ công để gìn giữ văn hóa, phát triển kinh tế bền vững gắn với các giá trị bản địa.

Sinh Dược – điểm kết nối quá khứ và hiện tại

Một dự án mang nhiều ý nghĩa lịch sử vừa được HTX Sinh Dược (xã Gia Sinh, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình) phối hợp tái hiện cảnh chế biến dược liệu năm 1136 của người dân làng Sinh Dược để chuyển thuốc lên kinh thành cho Thiền sư – Danh y Nguyễn Minh Không nấu nước tắm chữa bệnh cho Vua Lý Thần Tông.

Dự án được thực hiện tại Đền Đức Thánh Nguyễn, huyện Gia Viễn. Bối cảnh thực hiện là mùa Hè năm 1136 vua Lý Thần Tông bị bệnh lạ, khắp người mẩn ngứa, mọc lông rậm. Căn bệnh lạ khiến ngài rất khó chịu, cào cấu khắp người, gào thét đau đớn.

Dân gian có tin đồn ngài hoá hổ, rồi có câu vè: “Nước có Lý Thần Tông, triều đình muôn việc thông / Muốn chữa bệnh thiên hạ, cần được Nguyễn Minh Không”.

Tái hiện cảnh người dân làng Sinh Dược làm thuốc chữa bệnh cho vua.

Sư Nguyễn Minh Không lúc ấy đang tu hành tại Sinh Dược – núi Bái Đính (ngày nay chùa Bái Đính cổ có thờ Phật và Sư Minh Không). Triều đình nghe được câu vè nên sai sứ truyền Minh Không vào triều, cùng các quan lo việc chữa bệnh cho vua.

Được tin, việc phải đi gấp, Nguyễn Minh Không cho vời đệ tử và những người dân trong vùng, ngày đêm gấp rút thu hoạch cây thuốc, vốn đã được trồng và mọc khắp nơi trong vùng Sinh Dược. Cây thuốc được thu về, chế biến ngay, đóng thành từng bọc lớn để theo sư về kinh chữa bệnh cho Vua.

Tại kinh thành, sư cho đun những vạc thuốc lớn bằng cây thuốc từ vùng Sinh Dược chuyển về cho Vua tắm. Lý Thần Tông khỏi bệnh, phong cho Minh Không là Quốc sư, ban cho ruộng đất và cho dựng Tịnh xá cạnh chùa Báo Thiên.

Tái hiện cảnh người dân làng Sinh Dược làm thuốc chữa bệnh cho vua.

Đại cảnh người dân Sinh Dược chế biến thuốc để chữa bệnh cho Vua là một cảnh có thật, mô phỏng không khí gấp rút, hối hả và trách nhiệm của người dân Sinh Dược do Sư Minh Không hướng dẫn được giao nhiệm vụ phải mau chóng thu hái, chế biến thật nhanh cây thảo dược để sư có thể kịp mang vào kinh thành chữa bệnh cho Vua.

Những người viết tiếp lịch sử làng Sinh Dược

Mảnh đất màu mỡ dưới chân núi Bái Đính là nơi thảo mộc mọc tự nhiên với các loại như sài đất (dùng để chữa mẩn ngứa và dị ứng), kim ngân, cúc tần, tầm bóp, xả, hương nhu,…Thảo dược sau khi thu hái sẽ được HTX Sinh Dược làm sạch, nấu thành cao.

Từ năm 2014, anh Vũ Trung Đức, một kỹ sư Hoá dược và Bảo vệ thực vật (BVTV) tốt nghiệp ĐH Bách Khoa đã nhận ra giá trị của những cây thảo dược mọc hoang dưới chân núi Bái Đính. Anh và các cộng sự là những thanh niên trẻ thành lập HTX Sinh Dược, tận dụng các giống cây thảo dược bản địa có dược tính cao để tạo ra sản phẩm xà phòng tắm (xà bông) các loại.

Công đoạn thu hái thảo dược của các xã viên HTX Sinh Dược.

Đặc trưng của các loài cây thảo dược này là hoàn toàn tự nhiên, không sử dụng hóa chất nên tuyệt đối an toàn cho người sử dụng. Ngay cả nước dùng để rửa thảo dược trước khi chế biến cũng không phải là nước thông thường mà được dẫn từ một giếng cổ không bao giờ cạn, đã tồn tại từ hàng trăm năm nay, gọi là giếng Sao Sa.

Thảo dược các loại sau khi rửa sạch sẽ được cho vào những chiếc nồi khổng lồ, dùng củi để nấu thành cao. Từ đây, cao thảo dược được dùng để chế biến xà bông, dầu tắm, tinh dầu, muối tắm, muối ngâm chân, nước rửa chén bát,…

Một số sản phẩm xà bông Sinh Dược.

HTX Sinh Dược hiện cung cấp 10 loại xà bông cơ bản gồm: Sả chanh, Bạc hà, Chùm ngây - Trà xanh, Bồ kết, Cà phê - Quế, Mướp đắng, Mật ong, Thảo dược, Than tre, Tía tô.

Vỏ hộp được thiết kế rất đơn giản, là sự kết hợp giữa hình minh họa loại thảo mộc đặc trưng (như cây, quả, hạt, hoa...) và tên loại xà bông được trình bày theo dạng con dấu triện.

Bộ sản phẩm xà bông Mùi Tết 2022.

Với mỗi loại xà bông, Sinh Dược đã lựa chọn những chất liệu nền độc đáo với gam màu phù hợp cho chất của từng thảo mộc, như cà phê, quế lấy màu trầm ấm, tía tô dùng gam màu của một buổi trời trong xanh, sả chanh là màu của miền nhiệt đới, than tre là màu xanh miên viễn của những rừng tre Tây Bắc, bạc hà là màu xanh của những vịnh biển miền Trung....

Bộ sản phẩm xà bông truyền thống của Sinh Dược.

Phần được chăm chút hơn cả là minh hoạ thảo mộc ở dạng tiêu bản, nhóm sáng tác đã lấy cảm hứng từ việc lưu trữ tiêu bản những dược liệu quý, thể hiện một cách trọn vẹn, sống động và chân thực nhất với các chất liệu chính của bánh xà bông. Tất cả những công phu đó tạo nên một ''bộ áo'' màu sắc và nhiều thông điệp muốn truyền tải tới người dùng về những giá trị văn hoá.

Bộ sản phẩm Hà Nội 12 mùa hoa.

Xã viên Sinh Dược phần nhiều là phụ nữ và người lớn tuổi. Điều này không phải là ngẫu nhiên mà đó là một trong những mục tiêu, động lực hợp tác xã được thành lập: tạo công ăn việc làm, thu nhập ổn định hơn cho phụ nữ và người lớn tuổi ở địa phương.

Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc thăm HTX Sinh Dược tháng 11/2021. Anh Vũ Trung Đức, Chủ nhiệm HTX Sinh Dược (áo xanh đứng giữa) đang giới thiệu cho Chủ tịch nước về các sản phẩm của Sinh Dược.

Với những sản phẩm hiện có, những xã viên HTX Sinh Dược không chỉ kể chuyện lịch sử hàng nghìn năm mà còn góp phần viết tiếp trang sử của làng Sinh Dược, đưa sản phẩm của ngôi làng dưới chân núi Bái Đính ngày một vươn xa. Sản phẩm của HTX Sinh Dược đã được UBND tỉnh Ninh Bình cấp chứng nhận Sản phẩm OCOP hạng 4 sao năm 2021.

Mới đây, ngày 22/4/2022, UBND tỉnh Ninh Bình cũng đã cấp bằng công nhận danh hiệu Làng nghề Sinh Dược với hạt nhân là HTX Sinh Dược.

Xà bông mật ong.

Ngay cả xơ mướp cũng có thể được chế biến thành xà bông.

Tuân Nguyễn