Nam Định: Nỗ lực bảo tồn, phát huy di sản Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ

Việc làm cấp thiết

Chương trình hành động quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị di sản Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt đã được Chính phủ Việt Nam cam kết với UNESCO sau khi di sản được ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (2016).

Tuy nhiên, thời gian qua, vẫn tồn tại nhiều vấn đề cấp thiết đặt ra trong thực tiễn. Chẳng hạn như sự thiếu đồng bộ trong các mô hình quản lý di sản gắn với thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ; Tính tự phát trong sinh hoạt thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ (sinh hoạt Hát văn - Hầu đồng); Những phát sinh tiêu cực trong quản lý tiền công đức, phục dựng di tích; Sự phát sinh các sinh hoạt hướng theo mục đích thương mại hóa di sản; Sự thiếu đồng bộ trong cơ chế, chính sách quản lý văn hóa các cấp…

Đồng thời trong cộng đồng vẫn còn có sự nhận thức không đồng bộ về di sản, đặc biệt là nhận thức của chính chủ thể di sản gồm người thực hành di sản, cộng đồng nơi có di sản dẫn tới thực hành thiếu chuẩn mực.

Về mặt khoa học, cho đến nay, những cơ sở lý luận về bảo vệ và phát huy giá trị tín ngưỡng thờ Mẫu nói chung và thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt nói riêng đã và đang được đặt ra trong khoa học chuyên ngành. Tuy nhiên, vẫn đang hiện tồn những khoảng trống trong lý luận về quản lý và bảo tồn di sản thờ Mẫu, về vấn đề xây dựng mô hình ứng dụng trong bảo vệ di sản, về tiếp cận sự biến đổi hoặc tiếp biến trong quá trình giao lưu giữa các di sản, giữa các chủ nhân văn hóa, về vấn đề nghệ nhân và ứng xử nghệ nhân, về sự phát triển hoặc biến đổi của không gian văn hóa sinh kế, không gian văn hóa sinh thái cũng như sự tương tác giữa giá trị truyền thống và đời sống văn hóa đương đại…

Tỉnh Nam Định được coi là địa phương có các trung tâm thờ Thánh mẫu Liễu Hạnh tiêu biểu với gần 400 nơi thờ cúng thánh Mẫu. Ảnh: Báo Tin Tức

Tôn trọng sự đa dạng văn hóa và đặc trưng văn hóa dân tộc

Xác định di sản văn hóa phi vật thể nói chung và Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ nói riêng là nguồn lực văn hóa, là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước, trung tuần tháng 6/2021, UBND tỉnh Nam Định vừa chính thức phê duyệt Đề án “Bảo vệ và phát huy giá trị Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt ở tỉnh Nam Định đến năm 2030”.

Quan điểm chủ đạo của những người làm Đề án này là bảo vệ và phát huy giá trị Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ trong sự đa dạng văn hóa của cộng đồng người dân ở Nam Định, với các đặc trưng của nền văn hóa dân tộc, đảm bảo sự đối thoại và tôn trọng sự đa dạng văn hóa như UNESCO đã từng khuyến nghị.

Với định hướng từng bước phát huy giá trị của Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu trong quá trình xây dựng đời sống văn hóa của người dân khu vực Nam Định, trở thành một trung tâm sinh hoạt văn hóa đặc trưng, tạo không gian văn hóa thích hợp để trao đổi, giao lưu văn hóa, văn nghệ nhằm tăng cường khả năng đối thoại giữa các cộng đồng, phát triển du lịch, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của địa phương, một số mục tiêu cụ thể đã được xác định rõ.

Theo đó, ngay trong năm 2021 sẽ thành lập Hội Những người bảo vệ và phát huy giá trị di sản Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của Nam Định, quy tụ các câu lạc bộ thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu đã có và thành lập các chi hội/câu lạc bộ ở các địa bàn chưa có tại tất cả các địa bàn đã và đang thực hành thuộc 10 huyện, thành phố trên địa bàn Nam Định.

Từ năm 2021 - 2022, xây dựng hệ thống các văn bản quản lý thống nhất đối với di sản mang tính đặc thù là Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ tại Nam Định. Tiến hành xây dựng Quy chế thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ áp dụng chung, thống nhất cho các địa bàn và thành lập các ban quản lý văn hóa các cấp; tổ chức tập huấn cho đại diện chủ thể của di sản về các văn bản pháp lý và giá trị của di sản.

Đến năm 2023, hoàn thành việc nghiên cứu, sưu tầm bài bản, biên soạn tài liệu, sản xuất các ấn phẩm liên quan đến tín ngưỡng thờ Mẫu trên địa bàn toàn tỉnh. Các tư liệu được sưu tầm, hệ thống đầy đủ tiến hành biên mục và đề xuất chọn công nghệ phù hợp cho việc số hóa tư liệu, áp dụng công nghệ giúp người dùng có thể tìm kiếm một cách dễ dàng và thuận tiện những vấn đề liên quan đến di sản, triển khai thực hiện Chỉ thị của Thủ tướng về việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản tín ngưỡng thờ Mẫu gắn với cách mạng công nghiệp 4.0 hiện tại và lâu dài. Hệ thống tư liệu - số hóa và cập nhật danh mục kiểm kê về thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt sau khi hoàn thành sẽ đáp ứng nhu cầu tìm hiểu, nghiên cứu và bài bản phục vụ cho quy trình thực hành di sản.

Cũng với đó, sẽ hoàn thành việc đầu tư xây dựng Trung tâm thông tin giới thiệu giá trị di sản thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu ở một trong hai trung tâm thuộc Vụ Bản và Ý Yên.

Đến năm 2024, tổ chức quảng bá 2 đợt di sản thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu tại nước ngoài. Giai đoạn từ năm 2024 - 2030, tiếp tục thực hiện 3 đợt trình diễn giao lưu và quảng bá di sản ở các nước ASEAN và các nước khác.

Cũng trong giai đoạn này sẽ thường xuyên tổ chức tập huấn, đào tạo cán bộ nghiệp vụ về quản lý di sản văn hóa phi vật thể; Đầu tư nhân lực và nguồn lực tổ chức các lớp tập huấn và lớp truyền dạy cho các nghệ nhân các chủ nhiệm câu lạc bộ, các đồng thầy phụ trách các bản hội về nâng cao kỹ năng truyền dạy và tổ chức sinh hoạt câu lạc bộ, bản hội…

Ngọc Mai