Độc đáo “Lễ hội Trỉa lúa” của người Bru - Vân Kiều

Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch mới đây đã có quyết định về việc công bố Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia: Lễ hội Trỉa lúa của người Bru - Vân Kiều. Đây là lễ hội quan trọng nhất trong đời sống tín ngưỡng và sinh hoạt cộng đồng Bru – Vân Kiều để cầu xin thần linh ban cho cuộc sống ấm no, mùa màng tốt tươi, con chim, con chuột không phá hoại cây lúa, cây ngô của dân làng. Họ tôn thờ thần lúa, xem đây là vị thần quan trọng nhất mang lại ấm no, hạnh phúc. Có lẽ cũng chính vì vậy, đồng bào Bru-Vân Kiều luôn gìn giữ lễ hội trỉa lúa với ý nghĩa là những lễ hội lớn nhất trong năm.

Người Bru Vân Kiều sinh sống chủ yếu tại các bản làng trên dãy Trường Sơn ở phía tây Quảng Bình có khí hậu khắc nghiệt. Hạn hán, mưa lũ, thiên tai… liên miên. Mùa hè thì nắng gió lào khô cháy thổi sang, mùa đông lạnh giá, rét buốt. Vì thế mà đồng bào phải sống du canh du cư, phát đốt, cốt, trỉa để sinh tồn, dựa vào tự nhiên, rừng, sông suối. Người Bru-Vân Kiều đã sáng tạo, gìn giữ vốn di sản văn hóa phi vật thể phong phú, đặc sắc, chứa đựng nhiều giá trị nhân văn, thẩm mỹ. 

Lễ hội Trỉa lúa hay còn gọi là lễ hội lấp lỗ diễn ra từ ngày 11 – 14/7 âm lịch. “Lấp lỗ” là một công đoạn cuối của quy trình làm nương làm rẫy: chặt, đốt, cốt, trỉa, nhưng đã được dân bản nâng lên thành lễ hội với ý nghĩa là trước khi đem hạt giống cất giữ trong gùi kín đáo hàng năm ra, trỉa xuống đất cầu mong thần trời, thần nước, thần rừng, thần núi giữ gìn bảo hộ cho sự sinh sôi nảy nở chắc hạt nặng bông có ngày thu hoạch. 

Lễ hội Trỉa lúa được xem là lễ hội quan trọng nhất trong đời sống tín ngưỡng và sinh hoạt cộng đồng Bru – Vân Kiều. Ảnh: Tiến Quang

Theo người dân ở bản Khe Cát, xã Trường Sơn kể lại, Lễ hội Trỉa lúa ở bản luôn được tổ chức ở nơi gò cao dưới chân núi Chồng, nơi đó có nhiều cây cổ thụ, trên đỉnh có 3 ngọn núi cao vút. Khám thờ đặt tựa lưng vào hướng núi Chồng, mặt hướng qua núi Khe Cát mà dân gian bản xứ gọi là núi Vợ.

Khi già làng báo lệnh khai lễ, dân bản đứng khép vòng quanh con vật hiến sinh. Già làng bước vào giữa vòng, tay rót đầy ly rượu khấn to xin thần ban cho hạt giống được mọc lên cây lúa, cây ngô, cây đỗ… khỏe mạnh, xanh tươi, không cho chim chóc, muông thú phá hoại để có mùa màng bội thu người dân bản no ấm. Sau lời khấn, một số dân bản vai đeo gùi, tay cầm gậy chọc lỗ đi xung quanh bãi đất để thực hiện nghi thức gieo hạt. Già làng cầm một cái nia trong đó đựng ít thóc giống, vừa nhún nhảy như người sảy thóc, vừa tiếp tục khấn, gọi thần lúa về phù hộ cho dân làng làm ăn thịnh đạt.

Sau khi cúng xong tất cả dân bản cùng nhau quây quần bên những mâm cỗ. Mọi người vừa ăn, vừa nói chuyện vui vẻ. Họ cũng cùng nhau bước vào phần hội với các trò chơi và cùng nhau hát những các làn điệu dân ca truyền thống.

Có thể nói, Lễ hội trỉa lúa của người Bru-Vân Kiều, ngoài phần lễ, là lời khấn bày tỏ sự biết ơn trời đất, thần lúa đã cho bà con dân bản mùa màng bội thu, cây cối tốt tươi, cuộc sống ấm no; thì phần hội chính là dịp để bà con dân bản cùng uống rượu cần, múa hát, thắt chặt tình đoàn kết, gắn bó.

Tính đến thời điểm hiện tại, tỉnh Quảng Bình đã có 6 di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Lễ hội Trỉa lúa cùng với các di sản văn hóa phi vật thể quốc gia khác trên địa bàn tỉnh đã góp phần tích cực trong việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa đặc sắc của từng dân tộc, vùng miền.

Được biết, tỉnh Quảng Bình cũng đã có kế hoạch đẩy mạnh tuyên truyền, quảng bá các Lễ hội văn hóa truyền thống, trong đó có Lễ hội Trỉa lúa trên các phương tiện thông tin đại chúng và đồng thời xây dựng các lễ hội trở thành các sản phẩm du lịch độc đáo, tạo nguồn thu từ du lịch, góp phần bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống và nâng cao đời sống kinh tế - văn hóa cho đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn.

Tiến Quang