Chúng ta ngơ ngác trong sân chơi toàn cầu
Phát biểu về cách mạng công nghiệp 4.0 và thách thức đối với Việt Nam, ông Nguyễn Phi Thường – Đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội, cho rằng việc giải cứu thịt heo vừa qua cho thấy chúng ta đang "lấm lưng" như thế nào trên chợ khu vực, nhiều điểm yếu được bộc lộ như thiếu thông tin, phương thức sản xuất, kinh doanh manh mún,...
Trong khi đó, nhìn sang nước bạn thấy rõ một quả táo dù bán ở ngóc ngách nào trên trái đất này thì người dùng chỉ với một chiếc smartphone có thể tìm ra nguồn gốc xuất xứ, thời điểm thu hoạch, số lần phun thuốc,...
“Công nghệ đang làm thay đổi xã hội nhanh chóng, các chuẩn mực, các giá trị và các trật tự đều có thể được công nghệ biến đổi khôn lường. Vậy, Việt Nam đang đứng ở đâu trong cuộc cách mạng 4.0 và những cơ hội thách thức lớn của ta là gì?”, ông đặt câu hỏi.
Cốt lõi của cách mạng 4.0 là ở sự tiến hóa của máy móc, tức là công nghệ đã cho phép chuyển từ những cỗ máy con người điều khiển sang cỗ máy tự hoạt động theo trí tuệ riêng của nó, giờ máy gần như người nhưng khác biệt là khi đủ mức trưởng thành nó vừa có trí tuệ thông minh như con người mà vẫn là một cỗ máy xử lý công việc hầu như không sai sót mà năng suất hiệu quả rất cao.
Câu hỏi đặt ra là nền tảng công nghệ Việt Nam đang có là gì và chúng ta có đón bắt được luồng gió mới từ cuộc cách mạng 4.0 hay không. Có thể thấy thời gian qua ở đâu đó những thứ tiên tiến nhất như trí tuệ nhân tạo, công nghệ in 3D, công nghệ robot là vật liệu mới như nano đã xuất hiện tại Việt Nam. Tuy nhiên, ông Nguyễn Phi Thường cho rằng chúng ta có mỗi thứ một ít và chưa đạt đến mức nắm bắt, làm chủ thực sự công nghệ 4.0 và những khó khăn là rất rõ ràng.
![]() |
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Phi Thường, đoàn Đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội. |
Tại Việt Nam, ở một số hoạt động đã có những hệ máy tiến lên 3.0 nhưng không phải do chủ động về công nghệ mà do sự du nhập trong toàn cầu hóa và tính bắt buộc phải có dẫn dắt theo dây chuyền sản xuất của thế giới.
Cũng theo ông Nguyễn Phi Thường, Việt Nam lâu nay vẫn nhờ lợi thế dòng vốn FDI với sự dịch chuyển công nghệ vốn và quản trị hiện đại. Tuy nhiên, hầu hết các ngành nghề thu hút FDI là thâm dụng lao động tài nguyên và chi phí rẻ như chi phí nhân công, ưu đãi thuế, đất đai...
“Bước lên 4.0, xu hướng các dòng vốn FDI sẽ quay đầu chảy về chính quốc để tận dụng sức mạnh của cách mạng 4.0 tại đó tốt hơn. Thế mạnh nguồn nhân lực giá rẻ rất có thể sẽ trở thành gánh nặng xã hội khi người lao động không có đủ sức cạnh tranh với những cỗ máy ngày càng thông minh và chi phí cực rẻ”.
Dự báo có tới 86% lao động dệt may của Việt Nam có thể mất việc vì cách mạng 4.0. Hố sâu ngăn cách giàu nghèo trong xã hội ngày càng trở nên trầm trọng khi lực lượng lao động được phân định một cách lạnh lùng, "lao động trí thức, lao động cơ bắp".
Tuy nhiên, cơ hội cũng mở ra cho Việt Nam khi có 50% dân số, đa số người trẻ đã phổ cập internet, hơn 55% đang sử dụng smartphone và trên 90% số này thường xuyên vào mạng xã hội. Ông Nguyễn Phi Thường cho rằng chỉ cần giúp 1% số này đạt đến trình độ chuyên gia công nghệ hoặc trở thành nhà cung cấp doanh nghiệp lớn trên thế giới ảo thì Việt Nam sẽ có hàng triệu lao động 4.0 hứa hẹn sẽ tạo ra hàng trăm tỷ đô la mỗi năm.
Có thể thấy cơ hội là có nhưng thách thức nhiều hơn, đại biểu Nguyễn Phi Thường đề xuất, một là Chính phủ cần tiên phong công bố và phổ biến chiến lược về chính sách quốc gia về cách mạng công nghiệp 4.0, sử dụng công cụ chính sách để kích ứng sự thay đổi mạnh mẽ ở các doanh nghiệp. Khoa học công nghệ cần phải thực sự là quốc sách hàng đầu, định hướng nghiên cứu vào và phục vụ cách mạng công nghiệp 4.0. Hai là nền kinh tế Việt Nam cần điều chỉnh, như sửa lại cơ cấu, thể chế thị trường và hệ thống tài chính. Chiến lược chung là hướng vào dịch vụ, thậm chí phải chủ đạo hơn công nghiệp, đó là dịch vụ du lịch, logistics, tài chính, bảo hiểm,… Đặc biệt chú trọng mở ra toàn cầu và hoạt động trên lĩnh vực bán lẻ và hệ thống kinh tế chia sẻ.